در بارداری طبیعی یکی از تخمدان‌ها، تخمکی درون لوله‌ی فالوپ (لوله متصل‌کننده‌ی تخمدان به رحم) آزاد می‌کند که در صورت لقاح تخمک با اسپرم سلول تخم یا زیگوت ایجاد می‌شود. سپس سلول تخم به سمت رحم حرکت می‌کند تا به مدت 9 ماه در داخل رحم مراحل رشد و تکامل خود را طی کند.
اگر سلول تخم لقاح‌یافته در خارج از جدار داخلی رحم (مانند لوله‌های فالوپ، تخمدان، گردن‌رحم و حفره‌ی شکمی) مستقر شود و رشد نماید، حاملگی خارج از رحم اتفاق می‌افتد. حدود 1 درصد از بارداری‌ها خارج‌رحمی است.
علی رغم وجود فاکتورهای مختلف مؤثر بر بارداری خارج رحمی، این اتفاق میتواند برای هر خانمی روی دهد. از طرفی، به علت خطرناک بودن آن تشخیص اولیه‌ی علائم و درمان آن اهمیت زیادی دارد.
پس از لقاح، سلول تخم لقاح یافته از طریق یکی از لوله‌های رحم یا فالوپ به داخل رحم منتقل می‌شود. اگر لوله‌های فالوپ صدمه دیده باشند یا انسدادی در آن‌ها وجود داشته باشد، سلول تخم لقاح‌یافته یا زیگوت نمی‌تواند وارد داخل رحم شده و در همان لوله فالوپ رشد می‌کند. به علت اینکه بارداری‌های خارج رحمی عمدتاً در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد به آن بارداری لوله‌ی رحم نیز می‌گویند.
در موارد بسیار نادر، یک جنین در رحم و جنین دیگر در لوله‌های فالوپ قرار می‌گیرند و به صورت همزمان رشد می‌کنند که در این صورت به آن بارداری هتروتوپیک می‌گویند.
در صورت عدم درمان بارداری خارج از رحم، با رشد جنین لوله فالوپ پاره شده و منجر به بروز درد در ناحیه شکم و خونریزی می‌شود. این مورد میتواند باعث آسیب دائمی به لوله رحم یا فالوپ و از دست دادن لوله گردد و در صورتی‌که از خونریزی جلوگیری نشود حتی میتواند منجر به مرگ مادر شود. به همین دلیل تشخیص زود هنگام، درمان و مراقبت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
علائم حاملگی خارج رحمی
بارداری خارج رحمی میتواند ابتدا مانند یک بارداری طبیعی تظاهر پیدا کند. با رشد تخمک بارور شده در مکان نامناسب، علائم و نشانه‌ها بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. علائم حاملگی خارج رحمی میتواند علائم سقط جنین یا علائم سایر بیماری‌ها مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا اندومتریوز را تقلید کند.
۳ علامت شایع در بارداری خارج رحمی، خونریزی از واژن یا لکه بینی، درد لگنی و عدم وجود دوره‌های قاعدگی (آمنوره) است. فقط ۵۰ درصد از زنان، هر ۳ علامت را دارند.
دلایل جدی خونریزی در بارداری در طی سه ماهه‌ی اول عبارتند از:
- حاملگی خارج رحمی
- بارداری مولار
- سقط جنین
- تهدید به سقط، خونریزی جفتی.
اگر در هر مرحله از بارداری متوجه خونریزی شدید، با پزشک خود تماس بگیرید.
سایر علائم بارداری خارج رحمی:
اگر باردار هستید و هر یک از این علائم را تجربه کردید، به مراکز درمانی مراجعه کنید. سایر علائم بارداری خارج رحمی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- حالت تهوع صبحگاهی
- حساسیت پستان
- درد در زیر شکم
- درد در کمر
- گرفتگی در یک طرف لگن
- درد ناگهانی و شدید در قسمت پایین شکم (در صورت پارگی لوله‌ی رحمی)
- سرگیجه یا ضعف
- درد در شانه، گردن یا راست روده (مقعد)
۳ علامت شایع در بارداری خارج رحمی، خونریزی از واژن یا لکه بینی، درد لگنی و عدم وجود دوره‌های قاعدگی (آمنوره) است.
عوامل خطر حاملگی خارج رحمی
حاملگی خارج رحمی به دلیل عدم توانایی حرکت تخمک بارور در طول لوله‌ی رحمی ایجاد می‌شود. این اتفاق میتواند در اثر انسداد لوله یا به دلیل اینکه موهای ریز داخل لوله‌ی رحمی قادر به حرکت دادن تخمک بارور شده به سمت رحم نیستند، ایجاد شود. اسپرم و عوامل مرتبط با آن، هیچ نقشی در ایجاد یک حاملگی حارج رحمی ندارد. عواملی که می‌توانند خطر بارداری خارج رحمی در زنان را افزایش دهند عبارتند از:
- التهاب و جای زخم در لوله‌های رحمی ناشی از بیماری قبلی، عفونت یا جراحی مانند: آندومتریوز، عفونت لگنی گذشته با PID، سالپنژیت (التهاب لوله‌های رحمی)، آسیب به لوله‌ی رحمی ناشی از پارگی آپاندیس، سابقه جراحی لگن، جراحی شکم یا سقط جنین متعدد.
- بیماری‌های پزشکی که بر شکل و وضعیت لوله‌های رحمی و اندام‌های تولید مثل تاثیر می‌گذارند.
- داشتن چند شریک جنسی، به دلیل اینکه خطر ابتلا به عفونت‌های لگنی در زنان را افزایش می‌دهد.
- سابقه ی ناباروری به مدت ۲ یا چند سال نیز با افزایش خطر بارداری خارج رحمی همراه است.
- سن مادر، ۳۵ سال یا بالاتر باشد.
- عوامل هورمونی
- ناهنجاری‌های ژنتیکی
- نقایص هنگام تولد
- بستن (عقیم سازی) ناموفق لوله‌های رحمی
- دستگاه داخل رحمی (IUD)
- نقایص لوله‌ی رحمی که حرکت تخمک را سخت می‌کند.
- استفاده از فن آوری‌های کمک باروری مانند IVF
- سابقه‌ی حاملگی خارج رحمی در گذشته
- سیگار کشیدن
- سابقه‌ی بیماری‌های مقاربتی (STD) مانند سوزاک، کلامیدیا و گونوره.
پیشگیری و کاهش خطر بارداری خارج رحمی
اکثر زنانی که بارداری خارج رحمی داشته‌اند، می‌توانند دوباره باردار شوند اما به دلیل اینکه خطر بارداری خارج رحمی در این افراد افزایش می‌یابد، به پیگیری دقیق نیاز دارند. در نتیجه، غربالگری به موقع برای حاملگی خارج رحمی امری حیاتی است. غربالگری در اوایل بارداری، میزان مرگ و میر ناشی از حاملگی خارج رحمی را به طور قابل توجهی کاهش داده است. زنانی که در معرض خطر بالای بارداری خارج رحمی هستند، باید در اوایل بارداری از طریق آزمایش خون و سونوگرافی تحت نظارت دقیق قرار گیرند.
بسیاری از موارد حاملگی خارج رحمی، به علت آسیب دیدن لوله‌های رحمی رخ می‌دهند. برای کاهش خطر آسیب به لوله‌های فالوپ موارد زیر را رعایت کنید:
- درمان سریع هرگونه عفونت لگنی
- درمان سریع هرگونه عفونت قابل انتقال از راه جنسی (STI)
- در صورت امکان خطر ابتلا به عفونت‌های منتقله از راه جنسی، هنگام رابطه‌ی جنسی از کاندوم استفاده کنید.
- سیگار کشیدن را ترک کنید.
تشخیص حاملگی خارج رحمی
حدود ۱۵ درصد از موارد حاملگی خارج رحمی پس از پاره شدن لوله‌ی رحمی، در اورژانس تشخیص داده می‌شوند. در بیشتر موارد، با کمک گرفتن از طیف وسیعی از آزمایشات، حاملگی خارج رحمی قابل تشخیص است. بارداری خارج رحمی از طریق معاینه‌ی فیزیکی قابل تشخیص نیست. برخی از روش‌های استاندارد پزشکی که در همه‌ی زنان باردار استفاده می‌شوند عبارتند از:
آزمایش خون:
از آزمایش خون برای تعیین سطح اچ سی جی (hCG) و پروژسترون استفاده می‌شود. این دو، هورمون‌هایی هستند که در دوران بارداری در بدن تولید شده و افزایش می‌یابند. اگر تست بارداری بدهید، نتیجه مثبت خواهد بود. اما حاملگی خارج رحمی نمی‌تواند به صورت طبیعی ادامه یابد. اگر طی چند روز سطح این هورمون‌ها ثابت بماند یا شروع به کم شدن کند و کیسه‌ی حاملگی در سونوگرافی وجود نداشته باشد، بارداری احتمالا خارج از رحمی است.
سونوگرافی از طریق واژن:
این روش شامل قرار دادن پروب سونوگرافی در درون واژن است که به وسیله‌ی آن پزشک وجود کیسه‌ی حاملگی در رحم را تایید می‌کند.
لاپاراسکوپی:
لاپاراسکوپی، نوعی روش جراحی است که شامل باز کردن شکم می‌باشد. اگر علائم شدیدی وجود داشته باشد، مانند درد قابل توجه یا خونریزی شدید، ممکن است زمان کافی برای انجام تمام مراحل فوق وجود نداشته باشد. در این شرایط، پزشک عمل جراحی اضطراری را برای تشخیص و درمان، به صورت همزمان انجام می‌دهد.بیشتر بخوانید:چگونه بفهمم که حامله ام؟!
درمان حاملگی خارج رحمی
درمان به موقع بارداری خارج رحمی، خطر ابتلا به عوارض ناشی از این نوع حاملگی را کاهش می‌دهد، احتمال بارداری‌های سالم در آینده را افزایش می‌دهد و باعث کاهش عوارض سلامتی در آینده می‌شود. برای حفظ سلامت مادر و باروری در آینده، لازم است که جنین را در اسرع وقت از بدن خارج شود. گزینه‌های درمانی، بسته به محل بارداری خارج رحمی و محل رشد جنین متفاوت است.
جراحی:
پارگی لوله‌ی فالوپ یک فوریت پزشکی است. جراحی لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی برای خارج کردن جنین انجام می‌شود و پزشک تلاش می‌کند لوله‌ی رحمی را ترمیم کند. انتقال خون نیز ممکن است لازم باشد. هر خانم بارداری که مشکوک به بارداری خارج رحمی است، باید تحت مراقبت باشد.
روش‌های لاپاراسکوپی:
سالپنگوستومی و سالپنژکتومی، دو عمل جراحی لاپاراسکوپی هستند که برای درمان برخی از حاملگی‌های خارج رحمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این روش، یک شکاف کوچک در شکم، نزدیک به ناف ایجاد می‌شود. در مرحله‌ی بعد، پزشک از یک لوله‌ی نازک مجهز به دوربین و نور (لاپاراسکوپ) برای مشاهده‌ی لوله‌های فالوپ استفاده می‌کند.
در سالپنگوستومی، تودهی حاملگی خارج رحمی برداشته می‌شود و لوله خود به خود بهبود می‌یابد. در سالپنژکتومی، تودهی حاملگی خارج رحمی و لوله‌ی فالوپ کاملا برداشته می‌شوند. اینکه پزشک چه روشی را انجام دهد، به میزان خونریزی، میزان آسیب، پارگی لوله، اینکه لوله‌ی رحمی دیگر چقدر طبیعی است یا دچار آسیب قبلی شده است یا خیر بستگی دارد.
اگر حاملگی خارج رحمی باعث خونریزی شدید شود، ممکن است جراحی لاپاراتومی انجام شود که شامل باز کردن کامل شکم است.
دارو درمانی:
در بارداری خارج رحمی غیر اورژانسی، درمان دارویی اغلب موفقیت آمیز است، اما گاهی اوقات هنوز هم به جراحی نیاز است. اگر بیمار در وضعیت اورژانسی نباشد، پزشک میتواند دارویی تجویز کند که از ترکیدن تودهی خارج رحمی جلوگیری کند. یکی از داروهای رایج، متوترکسات است. متوترکسات دارویی است که سلول‌هایی دارای رشد با سرعت بالا مانند سلول‌های تودهی خارج رحمی را هدف قرار می‌دهد و مانع رشد بیشتر آن‌ها می‌شود. برای اطمینان از کارایی دارو، باید مرتبا آزمایش خون بدهید. هنگامی که دارو موثر باشد، علائمی شبیه به سقط جنین مانند درد، خونریزی و دفع بافت از واژن را تجربه خواهید کرد.
متوترکسات، خطرات جراحی مانند آسیب به لوله رحمی را به همراه ندارد. با این حال پس از مصرف این دارو، تا چند ماه نمی‌توانید باردار شوید.
مراقبت‌های بعد از عمل حاملگی خارج از رحمی
اهداف اصلی پس از عمل، شامل تمیز و خشک نگه داشتن محل برش‌های جراحی است. به این منظور، هر روز محل برش‌ها را از نظر علائم عفونت بررسی کنید. علائم عفونت محل برش جراحی میتواند شامل متوقف نشدن خونریزی و خون ریزی بیش از حد، احساس بوی بد از محل جراحی، گرم بودن و سرخی و تورم در محل باشد:
- بعد از جراحی، ممکن است کمی خونریزی از واژن و دفع لخته‌های خون کوچک را مشاهده کنید که میتواند طبیعی باشد. این موضوع میتواند تا ۶ هفته پس از عمل ادامه داشته باشد.
- از بلند کردن وسایل سنگین، خودداری کنید.
- برای جلوگیری از یبوست، مایعات زیادی بنوشید.
- برای استراحت دادن به لگن، از مقاربت جنسی، استفاده از تامپون و دوش گرفتن پرهیز کنید.
- تا جای ممکن، هفته‌ی اول بعد از جراحی را استراحت کنید و در هفته‌های بعدی فعالیت خود را به تدریج آغاز کنید.
آیا پس از حاملگی خارج رحمی می‌توان باردار شد؟
چشم انداز طولانی مدت پس از حاملگی خارج رحمی، به میزان آسیب به لوله‌ها بستگی دارد. بیشتر افرادی که بارداری خارج رحمی دارند می‌توانند همچنان در آینده بارداری سالمی داشته باشند. اگر هر دو لوله‌ی فالوپ هنوز سالم باشند، یا حتی فقط یک لوله سالم مانده باشد، تخمک میتواند به صورت طبیعی بارور شود.
اگر برداشتن ۱ یا هر ۲ لوله‌ی رحمی ضروری است، در مورد درمان‌های احتمالی باروری با پزشک خود صحبت کنید. به عنوان مثال، لقاح آزمایشگاهی که شامل کاشت تخمک بارور شده در رحم است.
پس از بارداری خارج رحمی هنگامی که آماده بودید، در مورد روش‌های مطمئن برای بارداری سالم در آینده، با پزشک خود صحبت کنید. حداقل ۳ ماه به خودتان فرصت دهید تا بدن برای بهبودی وقت کافی داشته باشد.
